Sinh vật ngoại lai - Mối hiểm họa của ngành NN - PHẦN 4: CÂY MAI DƯƠNG
Cây Mai dương - thực vật ngoại lai xâm hại, hiểm họa của nhiều vùng sinh thái; là loài cây nằm trong danh sách 100 loài sinh vật ngoại lai xâm hại của thế giới (theo IUCN -Tổ chức Bảo tồn thế giới).
Mai dương hay còn gọi trinh nữ thân gỗ, mắt mèo, trinh nữ nâu, trinh nữ đầm lầy. Cây Mai dương có tên khoa học là Mimosa pigra L., phân họ Trinh nữ (Mimosoideae), họ Đậu (Fabaceae).
Loài cây này có nguồn gốc từ Trung và Nam Mỹ. Cây Mai dương, nằm trong danh sách 100 loài sinh vật ngoại lai xâm hại của thế giới (theo IUCN -Tổ chức Bảo tồn thế giới). Loài cây từng trở thành dịch hại ở các nước từ khu vực nhiệt đới Châu Phi, Châu Úc cho đến Đông Nam Á. Ở nước ta, cây Mai dương xuất hiện từ đầu thập niên 1980 tại các vùng đất ngập nước của các tỉnh Đồng Tháp và Đồng Nai. Đến nay, chúng đã và đang xâm lấn dai dẳng, đe dọa đến sự đa dạng sinh học, hủy hoại môi trường nhiều vùng sinh thái trên phạm vi cả nước.
1. Đặc điểm thực vật học
Thân: Có thể mọc cao tới 2m, có gai. cây 5 tuổi có thể cao trên 3m. Phần thân già hóa gỗ, đường kính trung bình từ 1- 2cm (tùy tuổi cây và môi trường sống) và đẻ nhánh tua tủa ở gốc.
Lá: Có gai từ đầu cuống đến ngọn lá. Lá kép lông chim, mọc so le, khi chạm vào các lá chét cũng xếp lại, nhưng chậm hơn so với cây Trinh nữ (Mimosa pudica L.).
Hoa: Cụm hoa là hoa tự đầu hình cầu, ở nách lá, cụm hoa có rất nhiều hoa nhỏ màu hồng nhạt hoặc tím nhạt. Hoa thụ phấn nhờ côn trùng hoặc nhờ gió.
Quả: Quả loại đậu dẹt, mỏng, nhiều đốt, dài 8 -12cm, rộng 1,3 -1,6cm, chứa 6 -14 hạt. Vỏ quả có lông dầy và cứng, khi khô chuyển sang màu nâu và sẽ tách từng đốt (mỗi đốt chứa một hạt). Quả có nhiều lông ngứa. Mỗi chùm quả khi chín khô có thể sinh ra rất nhiều nhạt và lan đi rất nhanh.
Loài cây này có nguồn gốc từ Trung và Nam Mỹ. Cây Mai dương, nằm trong danh sách 100 loài sinh vật ngoại lai xâm hại của thế giới (theo IUCN -Tổ chức Bảo tồn thế giới). Loài cây từng trở thành dịch hại ở các nước từ khu vực nhiệt đới Châu Phi, Châu Úc cho đến Đông Nam Á. Ở nước ta, cây Mai dương xuất hiện từ đầu thập niên 1980 tại các vùng đất ngập nước của các tỉnh Đồng Tháp và Đồng Nai. Đến nay, chúng đã và đang xâm lấn dai dẳng, đe dọa đến sự đa dạng sinh học, hủy hoại môi trường nhiều vùng sinh thái trên phạm vi cả nước.
1. Đặc điểm thực vật học
Thân: Có thể mọc cao tới 2m, có gai. cây 5 tuổi có thể cao trên 3m. Phần thân già hóa gỗ, đường kính trung bình từ 1- 2cm (tùy tuổi cây và môi trường sống) và đẻ nhánh tua tủa ở gốc.
Lá: Có gai từ đầu cuống đến ngọn lá. Lá kép lông chim, mọc so le, khi chạm vào các lá chét cũng xếp lại, nhưng chậm hơn so với cây Trinh nữ (Mimosa pudica L.).
Hoa: Cụm hoa là hoa tự đầu hình cầu, ở nách lá, cụm hoa có rất nhiều hoa nhỏ màu hồng nhạt hoặc tím nhạt. Hoa thụ phấn nhờ côn trùng hoặc nhờ gió.
Quả: Quả loại đậu dẹt, mỏng, nhiều đốt, dài 8 -12cm, rộng 1,3 -1,6cm, chứa 6 -14 hạt. Vỏ quả có lông dầy và cứng, khi khô chuyển sang màu nâu và sẽ tách từng đốt (mỗi đốt chứa một hạt). Quả có nhiều lông ngứa. Mỗi chùm quả khi chín khô có thể sinh ra rất nhiều nhạt và lan đi rất nhanh.
Mai dương mọc thành rừng
Hạt: Hình hạt đậu dẹt, màu nâu, có sức sống cao. Trung bình mỗi cây cho khoảng 9.000 - 10.000 hạt/năm. Hạt dễ nẩy khi gặp đất có độ ẩm, phát tán rộng bằng nhiều con đường như gió, nguồn nước, côn trùng, chim và động vật. Hạt có thể giữ sức nảy mầm trên 20 năm.
2. Đặc điểm sinh trưởng phát triển và xâm lấn
- Cây Mai dương sinh trưởng rất nhanh, 6 tháng sau khi mọc cây sẽ ra hoa, kết trái. Cây có khả năng tái sinh, lan rộng cực kỳ lớn. Cứ 1 ha nếu không được kiểm soát, sau 10 năm cây có thể phát triển thành 1.024 ha. Cây Mai dương làm cho đất bị nghèo dinh dưỡng, gây ảnh hưởng xấu và nguy cơ hủy diệt hệ thực vật, động vật trong vùng. Thân cây Mai dương khi chết bị phân huỷ tạo ra chất độc gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến môi trường. Dưới các bụi cây Mai dương, hầu như không có loài cây nào khác sinh sống được; gia súc, động vật hoang cũng tránh đi xuyên qua các bụi cây có gai sắc và độc này. Đất nông nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản bị chúng xâm lấn nhanh chóng bị giảm diện tích canh tác và năng suất nuôi trồng...
- Cây Mai dương sinh trưởng phát triển trên tất cả các loại đất, phát triển mạnh trải dài theo các khu vực đất ẩm, đầm lầy kênh, bưng bàu...
2. Đặc điểm sinh trưởng phát triển và xâm lấn
- Cây Mai dương sinh trưởng rất nhanh, 6 tháng sau khi mọc cây sẽ ra hoa, kết trái. Cây có khả năng tái sinh, lan rộng cực kỳ lớn. Cứ 1 ha nếu không được kiểm soát, sau 10 năm cây có thể phát triển thành 1.024 ha. Cây Mai dương làm cho đất bị nghèo dinh dưỡng, gây ảnh hưởng xấu và nguy cơ hủy diệt hệ thực vật, động vật trong vùng. Thân cây Mai dương khi chết bị phân huỷ tạo ra chất độc gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến môi trường. Dưới các bụi cây Mai dương, hầu như không có loài cây nào khác sinh sống được; gia súc, động vật hoang cũng tránh đi xuyên qua các bụi cây có gai sắc và độc này. Đất nông nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản bị chúng xâm lấn nhanh chóng bị giảm diện tích canh tác và năng suất nuôi trồng...
- Cây Mai dương sinh trưởng phát triển trên tất cả các loại đất, phát triển mạnh trải dài theo các khu vực đất ẩm, đầm lầy kênh, bưng bàu...
Cây Mai dương phát triển mạnh ven các kênh, rạch
- Theo Vườn Quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp), giai đoạn 1980 - 1990 diện tích rừng ở Tràm Chim bị cây Mai dương xâm lấn chỉ khoảng 10 ha. Đến 2015 đã lên đến hơn 2.000 ha (25% diện tích rừng vùng lõi 7.588 ha của vườn quốc gia), trong đó vài trăm ha cây mọc dày đặc.
Các chuyên gia Trung tâm Nghiên cứu đất ngập nước nhiệt đới - Đại học Northem Teritorry (úc) cảnh báo: Trong vài năm tới, Vườn quốc gia Tràm Chim sẽ bị xoá sổ, nếu như không diệt trừ tận gốc cây Mai dương. Hiện nay, Mai dương không chỉ gây hại với Vườn quốc gia Tràm Chim mà đang là mối đe dọa đến đời sống của một số loài động, thực vật của nhiều vùng; trong đó đáng kể là vùng đồng bằng Nam bộ, Đông Nam bộ...
- Phía ngoài khu vực Bàu Sấu, tại vùng bán ngập hồ thủy điện Trị An, hồ Gia Ui, hồ Núi Le (Đồng Nai), cây Mai dương xuất hiện với mật độ khá dày. Theo kết quả điều tra, trước đây diện tích cây Mai dương xâm lấn trên vùng bán ngập hồ Trị An là gần 10.000 ha. Đến nay (2018), con số này đã lên tới hơn 17.000 ha.
- Mai dương mọc ở đâu thì gây ảnh hưởng xấu đến môi trường thực vật xung quanh nơi chúng mọc đến đó. Loài cây này gây ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất của người dân. Tại tỉnh Bình Phước, trên địa bàn huyện Bù Đốp, cây Mai dương xuất hiện phần lớn ở các bưng, bàu. Khu vực dọc sông Đắk Huýt và các sông, suối trong lâm phần Nông lâm trường Bù Đốp, vùng bán ngập ven hồ Cần Đơn và lân cận. Diện tích cây Mai dương xâm lấn có thể lên đến hàng trăm héc ta. Người dân đang hết sức nỗ lực để chống chọi với loại cây này vì tốc độ lan nhanh, nhất là trong vùng bán ngập đang trồng rừng. Có thể nói sự phát triển của loại cây này đã và đang được đặt ở mức báo động cao.
Các chuyên gia Trung tâm Nghiên cứu đất ngập nước nhiệt đới - Đại học Northem Teritorry (úc) cảnh báo: Trong vài năm tới, Vườn quốc gia Tràm Chim sẽ bị xoá sổ, nếu như không diệt trừ tận gốc cây Mai dương. Hiện nay, Mai dương không chỉ gây hại với Vườn quốc gia Tràm Chim mà đang là mối đe dọa đến đời sống của một số loài động, thực vật của nhiều vùng; trong đó đáng kể là vùng đồng bằng Nam bộ, Đông Nam bộ...
- Phía ngoài khu vực Bàu Sấu, tại vùng bán ngập hồ thủy điện Trị An, hồ Gia Ui, hồ Núi Le (Đồng Nai), cây Mai dương xuất hiện với mật độ khá dày. Theo kết quả điều tra, trước đây diện tích cây Mai dương xâm lấn trên vùng bán ngập hồ Trị An là gần 10.000 ha. Đến nay (2018), con số này đã lên tới hơn 17.000 ha.
- Mai dương mọc ở đâu thì gây ảnh hưởng xấu đến môi trường thực vật xung quanh nơi chúng mọc đến đó. Loài cây này gây ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất của người dân. Tại tỉnh Bình Phước, trên địa bàn huyện Bù Đốp, cây Mai dương xuất hiện phần lớn ở các bưng, bàu. Khu vực dọc sông Đắk Huýt và các sông, suối trong lâm phần Nông lâm trường Bù Đốp, vùng bán ngập ven hồ Cần Đơn và lân cận. Diện tích cây Mai dương xâm lấn có thể lên đến hàng trăm héc ta. Người dân đang hết sức nỗ lực để chống chọi với loại cây này vì tốc độ lan nhanh, nhất là trong vùng bán ngập đang trồng rừng. Có thể nói sự phát triển của loại cây này đã và đang được đặt ở mức báo động cao.
Cành Mai dương mang quả
- Giờ đây, các tỉnh Tây Nguyên và miền Trung cũng đang lao đao vì thảm họa cây Mai dương. Tại tỉnh Quảng Nam, dù người dân và chính quyền địa phương liên tục tổ chức các đợt tiêu diệt nhưng cây Mai dương vẫn mọc tràn lan khắp nơi. Đi dọc các con sông, ven bờ kênh hoặc những khu đất bỏ hoang, thậm chí ngay tại những con đường mới mở không khó để bắt gặp những bãi Mai dương mọc um tùm.
- Trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, cây Mai dương cũng đang phát triển khắp nơi, gây cằn cỗi đất đai, thiệt hại cho mùa màng. Dọc sông Đa Nhim, trải dài qua các huyện Đơn Dương, Đức Trọng và sông Đồng Nai (qua địa phận các huyện Cát Tiên, Đạ Huoai, Đạ Tẻh), cây Mai dương phát triển một cách dữ dội. Người dân những vùng này đang hết sức khổ sở để chống chọi trước mức độ lây lan của Mai dương.
- Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Quảng Ngãi cho biết: năm 2014, toàn tỉnh Quảng Ngãi chỉ có khoảng 490 ha đất bị cây Mai dương xâm chiếm. Đến cuối năm 2016, con số này đã tăng gấp đôi, với khoảng 1.000 ha và còn tiếp tục gia tăng. Những năm gần đây, các tỉnh Quảng Trị, Quảng Bình - Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng bị cây Mai dương xâm lấn trầm trọng. Loài cây này xuất hiện đã và đang phát triển lan rộng ở các tỉnh phía bắc như Hà Nam, Phú Thọ, ngoại thành Hà Nội, nhất là các huyện Phúc Thọ, Đông Anh, Thường Tín…
Hằng năm, các địa phương trên khắp cả nước đều bỏ ra khá nhiều kinh phí và công sức để tổ chức các đợt tiêu diệt Mai dương, nhưng chỉ ngăn tốc độ phát tán chứ chưa thể trừ diệt được một cách chủ động và hiệu quả.
3. Các giải pháp diệt trừ cây Mai dương
Theo đánh giá của Viện Sinh học Nhiệt đới (2017), cây Mai dương là loài thực vật ngoại lai xâm hại nguy hiểm nhất ở Việt Nam hiện nay. Tác động xâm hại của loài cây này đã thể hiện rõ mối đe dọa đến sự đa dạng sinh học, hủy hoại môi trường nhiều vùng sinh thái trên phạm vi cả nước, đặc biệt là tại các khu bảo tồn ngập nước.
Chỉ tính riêng ở VQG Tràm Chim, mỗi năm đã phải bỏ ra trên 350 triệu đồng để thuê người chặt, đốt nhưng vẫn không thể tiêu diệt được hoàn toàn. Đến mùa mưa cây lại tiếp tục nảy chồi mới và lây lan.
Hiện nay, không chỉ các cơ quan nghiên cứu chuyên ngành, mà nhiều vườn quốc gia và các địa phương trong cả nước cũng tập trung ráo riết nhằm tìm ra giải pháp diệt trừ cây Mai dương một cách hiệu quả hơn.
Biện pháp cơ bản để diệt trừ cây Mai dương đang được áp dụng: Biện pháp cơ học và biện pháp hóa học (biện pháp sinh học: thả mọt đục hạt, sâu đục thân, đục ngọn cây - cho đến nay ở nước ta chưa được áp dụng). Cả 2 biện pháp cơ bản trên phải tiến hành đồng bộ để hỗ trợ và bổ sung cho nhau.
- Trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, cây Mai dương cũng đang phát triển khắp nơi, gây cằn cỗi đất đai, thiệt hại cho mùa màng. Dọc sông Đa Nhim, trải dài qua các huyện Đơn Dương, Đức Trọng và sông Đồng Nai (qua địa phận các huyện Cát Tiên, Đạ Huoai, Đạ Tẻh), cây Mai dương phát triển một cách dữ dội. Người dân những vùng này đang hết sức khổ sở để chống chọi trước mức độ lây lan của Mai dương.
- Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Quảng Ngãi cho biết: năm 2014, toàn tỉnh Quảng Ngãi chỉ có khoảng 490 ha đất bị cây Mai dương xâm chiếm. Đến cuối năm 2016, con số này đã tăng gấp đôi, với khoảng 1.000 ha và còn tiếp tục gia tăng. Những năm gần đây, các tỉnh Quảng Trị, Quảng Bình - Vườn quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng bị cây Mai dương xâm lấn trầm trọng. Loài cây này xuất hiện đã và đang phát triển lan rộng ở các tỉnh phía bắc như Hà Nam, Phú Thọ, ngoại thành Hà Nội, nhất là các huyện Phúc Thọ, Đông Anh, Thường Tín…
Hằng năm, các địa phương trên khắp cả nước đều bỏ ra khá nhiều kinh phí và công sức để tổ chức các đợt tiêu diệt Mai dương, nhưng chỉ ngăn tốc độ phát tán chứ chưa thể trừ diệt được một cách chủ động và hiệu quả.
3. Các giải pháp diệt trừ cây Mai dương
Theo đánh giá của Viện Sinh học Nhiệt đới (2017), cây Mai dương là loài thực vật ngoại lai xâm hại nguy hiểm nhất ở Việt Nam hiện nay. Tác động xâm hại của loài cây này đã thể hiện rõ mối đe dọa đến sự đa dạng sinh học, hủy hoại môi trường nhiều vùng sinh thái trên phạm vi cả nước, đặc biệt là tại các khu bảo tồn ngập nước.
Chỉ tính riêng ở VQG Tràm Chim, mỗi năm đã phải bỏ ra trên 350 triệu đồng để thuê người chặt, đốt nhưng vẫn không thể tiêu diệt được hoàn toàn. Đến mùa mưa cây lại tiếp tục nảy chồi mới và lây lan.
Hiện nay, không chỉ các cơ quan nghiên cứu chuyên ngành, mà nhiều vườn quốc gia và các địa phương trong cả nước cũng tập trung ráo riết nhằm tìm ra giải pháp diệt trừ cây Mai dương một cách hiệu quả hơn.
Biện pháp cơ bản để diệt trừ cây Mai dương đang được áp dụng: Biện pháp cơ học và biện pháp hóa học (biện pháp sinh học: thả mọt đục hạt, sâu đục thân, đục ngọn cây - cho đến nay ở nước ta chưa được áp dụng). Cả 2 biện pháp cơ bản trên phải tiến hành đồng bộ để hỗ trợ và bổ sung cho nhau.
Tổ chức chặt đốt cây Mai dương
- Biện pháp thủ công (cơ học): Tổ chức chặt cây và thu gom cây, cành, hạt đem đốt (chú ý không bỏ sót). Giải pháp hữu hiệu nhất là theo dõi phát hiện sớm tiêu diệt Mai dương ngay từ cây nhỏ, khi cây chưa ra hoa bằng cách nhổ bỏ cả cây con.
- Biện pháp hóa học: Dùng các thuốc BVTV trong Danh mục được phép sử dụng để diệt trừ cây Mai dương theo từng chu kỳ sinh trưởng phát triển của cây.
Đáng chú ý là: Biện pháp sử dụng dung dịch nước muối NaCl nồng độ từ 10 - 60 gr/l phun lên cây trưởng thành (Khoa Sinh học, ĐH Khoa học Tự nhiên TP.HCM). Đây là biện pháp cho hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với biện pháp phun thuốc hóa học vì chi phí giá thành rẻ hơn nhiều lần, có tính khả thi và dễ áp dụng rộng rãi. Nước muối sẽ gây ra sự mất diệp lục tố và carotenoid, dẫn đến sự mất màu xanh và hóa nâu của lá Mai dương. Hai tuần sau khi phun cây sẽ rụng hết lá, thuận lợi cho các biện pháp thủ công tiếp theo là chặt, đào bỏ rễ để đem đốt.
Việc phòng trừ cây Mai dương xâm hại là một công việc tiêu tốn nhiều công sức, thời gian và không ít tiền của. Đòi hỏi sự vào cuộc của các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan chuyên môn, sự quyết tâm và nỗ lực của toàn dân.
- Biện pháp hóa học: Dùng các thuốc BVTV trong Danh mục được phép sử dụng để diệt trừ cây Mai dương theo từng chu kỳ sinh trưởng phát triển của cây.
Đáng chú ý là: Biện pháp sử dụng dung dịch nước muối NaCl nồng độ từ 10 - 60 gr/l phun lên cây trưởng thành (Khoa Sinh học, ĐH Khoa học Tự nhiên TP.HCM). Đây là biện pháp cho hiệu quả kinh tế cao hơn nhiều so với biện pháp phun thuốc hóa học vì chi phí giá thành rẻ hơn nhiều lần, có tính khả thi và dễ áp dụng rộng rãi. Nước muối sẽ gây ra sự mất diệp lục tố và carotenoid, dẫn đến sự mất màu xanh và hóa nâu của lá Mai dương. Hai tuần sau khi phun cây sẽ rụng hết lá, thuận lợi cho các biện pháp thủ công tiếp theo là chặt, đào bỏ rễ để đem đốt.
Việc phòng trừ cây Mai dương xâm hại là một công việc tiêu tốn nhiều công sức, thời gian và không ít tiền của. Đòi hỏi sự vào cuộc của các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan chuyên môn, sự quyết tâm và nỗ lực của toàn dân.
Theo Cổng nông dân
About Cổng Nông Dân
Không có nhận xét nào